Σοβαρή παραβίαση του στοιχειώδους δικαιώματος των παιδιών προσφύγων και μεταναστών στην εκπαίδευση διαπιστώνει ο Συνήγορος του Πολίτη. Με πόρισμα που απέστειλε προς την υπουργό Παιδείας Νίκη Κεραμέως και τον υπουργό Μετανάστευσης Νότη Μηταράκη κάνει λόγο για αποκλεισμό, αποσχολειοποίηση και κοινωνική περιθωριοποίηση, επισημαίνοντας πως ο κύριος όγκος των προσφυγικών πληθυσμών που διαμένουν στις δομές και τα Κέντρα Υποδοχής & Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) παραμένει εκτός εκπαιδευτικού συστήματος.

Η ανεξάρτητη διοικητική αρχή διαπιστώνει καθυστερήσεις, αδράνεια της διοίκησης, υποστελέχωση στις τάξεις υποδοχής και ΔΥΕΠ, προβλήματα στις μεταφορές μαθητών/τριών, παρατεταμένο αποκλεισμό των δομών λόγω της πανδημίας, έλλειψη θέσεων στα σχολεία και μη έγκαιρη δημιουργία νέων. Επίσης, τονίζει πως σημαντική παράμετρος στον αποκλεισμό των ανήλικων προσφύγων και μεταναστών από την εκπαιδευτική διαδικασία αποτελεί η αδυναμία παρακολούθησης μαθημάτων μέσω της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης λόγω έλλειψης τεχνολογικού εξοπλισμού και σύνδεσης στο internet.

Πλασματικό δεδομένο ο αριθμός εγγεγραμμένων μαθητών

Στην πλειοψηφία των δομών φιλοξενίας, τα περισσότερα παιδιά είχαν εγγραφεί και συνεχίζουν να εγγράφονται κανονικά στα σχολεία και τις ΔΥΕΠ. Ωστόσο, ο αριθμός εγγραφών απέχει δραματικά από την πραγματική φοίτησή τους. Στο σύνολο των δομών, από τα 10.431 παιδιά σχολικής ηλικίας είχε εγγραφεί ποσοστό 62% αλλά έως τις αρχές Ιανουαρίου φοιτούσε μόλις ποσοστό 14,2% (δηλ. μόλις 1.483 παιδιά). Στην πραγματικότητα το ποσοστό είναι ακόμη μικρότερο, εξαιτίας της αυξημένης σχολικής διαρροής που σχετίζεται με τις δυσλειτουργίες του συστήματος.

Οι κύριοι λόγοι για τη μη φοίτηση -πέραν της εγκατάλειψης- ήταν, σύμφωνα με όσα αναφέρθηκαν από τους Συντονιστές Εκπαίδευσης Προσφύγων (ΣΕΠ):

• η μη έγκαιρη λειτουργία των ΔΥΕΠ,
• η μη στελέχωση ή η ελλιπής στελέχωση των Τάξεων Υποδοχής,
• η μη διασφάλιση της μεταφοράς των μαθητών/τριών στα σχολεία,
• οι ελλείψεις στους εμβολιασμούς και τη χορήγηση Ατομικού Δελτίου Υγείας Μαθητών (ΑΔΥΜ),
• ο περιορισμός κυκλοφορίας των πληθυσμών πολλών δομών σύμφωνα με τις εκάστοτε υπουργικές αποφάσεις.

Επίσης, σε πολλές περιοχές οι τάξεις υποδοχής στελεχώθηκαν με καθυστέρηση (Οκτώβριος 2020), ενώ η λειτουργία των ΔΥΕΠ πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε όλη σχεδόν τη χώρα δεν είχε ξεκινήσει έως τις αρχές Ιανουαρίου του 2021, λόγω καθυστέρησης τοποθέτησης των εκπαιδευτικών που τις στελεχώνουν. Επομένως, οι μαθητές που είχαν εγγραφεί σε αυτές παρέμεναν εκτός εκπαίδευσης για το μισό σχολικό έτος.

Ενδεικτική είναι η περίπτωση της δομής στη Μαλακάσα, όπου 480 παιδιά δημοτικού αδυνατούν να εγγραφούν στο πρωινό σχολείο ή σε ΔΥΕΠ.

Δραματική η κατάσταση στα ΚΥΤ

Σχεδόν το σύνολο του μαθητικού πληθυσμού στα Κέντρα Υποδοχής & Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) παραμένει εκτός σχολείου. Σε σύνολο 2.090 ανηλίκων σχολικής ηλικίας που διαμένουν στα ΚΥΤ μόλις 178 ήταν εγγεγραμμένοι/ες έως τον Ιανουάριο, ενώ είχαν φοιτήσει 7. Ενδεικτικά:

• ΚΥΤ Λέσβου: δεν υπάρχει εκπαιδευτικό σχεδιασμός παρά τον μεγάλο αριθμό παιδιών (περίπου 1.100 σχολικής ηλικίας)
• ΚΥΤ Σάμου: 43 εγγραφές από τα 588 παιδιά σχολικής ηλικίας
• ΚΥΤ Χίου: 69 εγγραφές από τα 274 παιδιά σχολικής ηλικίας

Πανδημία, αναστολή εξόδου και τηλεκπαίδευση

Οι μισές περίπου δομές της χώρας τελούν το μεγαλύτερο διάστημα ή και καθόλο το διάστημα από την έναρξη της σχολικής χρονιάς σε αποκλεισμό, με την έννοια της αναστολής εξόδου, στη βάση της ερμηνείας και εφαρμογής αλλεπάλληλων κοινών υπουργικών αποφάσεων που περιλαμβάνουν τη σχετική πρόβλεψη «λαμβανομένων υπόψη των ιδιαιτεροτήτων της περιοχής όπου εδρεύει το ΚΥΤ ή η δομή».

Ωστόσο, τα επιδημιολογικά δεδομένα της κάθε δομής ή της περιοχής δε δικαιολογούν την απόφαση, ενώ λόγω της συγκεκριμένης διατύπωσης, φαίνεται να έχει ανακύψει σοβαρότατο πρόβλημα αλλά και διαφοροποίηση στάσης μεταξύ δομών φιλοξενίας.

Επίσης, σύμφωνα με το πόρισμα του Συνηγόρου, η παρακολούθηση των μαθημάτων μέσω τηλεκπαίδευσης, παραμένει εξαιρετικά προβληματική, αν όχι ανέφικτη, για μία σειρά λόγων:

• έλλειψη πρόσβασης στο διαδίκτυο σε πολλές δομές,
• κακή σύνδεση στις περισσότερες,
• έλλειψη εξοπλισμού (τάμπλετ, κινητό ή σταθερό τηλέφωνο, υπολογιστής),
• αδυναμία επαρκούς δια ζώσης υποστήριξης.

Μείζονα ζητήματα η μεταφορά και ο εμβολιασμός των μαθητών/τριών

Βασικό πρόβλημα αποτελεί ο τρόπος υλοποίησης των μεταφορών των μαθητών/τριών. Σε πολλές περιοχές, ακόμη και μέχρι τις αρχές Ιανουαρίου, δεν είχαν ολοκληρωθεί οι διαδικασίες μέσω των Περιφερειών ή οι διαγωνισμοί είχαν κηρυχθεί άγονοι, με αποτέλεσμα οι μαθητές/τριες να μένουν εκτός σχολείου (πχ: δομή Μαλακάσας).

22 από τις 30 δομές που ανταποκρίθηκαν στο συγκεκριμένο ερώτημα του Συνηγόρου μέσω των ΣΕΠ, ενημέρωσαν ότι αντιμετώπισαν πρόβλημα με την εξασφάλιση της μετακίνησης των παιδιών, με την έννοια, ότι τα δρομολόγια δεν είχαν ξεκινήσει σε χρονικό σημείο πολύ μετά τον Οκτώβριο ή μέχρι και τον Φεβρουάριο σε ορισμένες περιπτώσεις (πχ: ΚΥΤ Λέρου, ΚΥΤ Σάμου, δομές Μαλακάσας, Οινοφύτων, Ριτσώνας, Φιλιππιάδας).

Επιμέρους πρόβλημα αποτελεί η διαφοροποίηση μεταξύ μαθητών/τριών της ίδιας δομής, ορισμένοι/ες από τους/τις οποίους/ες μεταφέρονται με λεωφορεία ενώ οι υπόλοιποι/ες, που έχουν εγγραφεί σε διαφορετικά σχολεία, δεν δικαιούνται μεταφοράς λόγω χιλιομετρικής απόστασης αλλά απαιτείται η έκδοση μαθητικού δελτίου με δαπάνη της οικογένειας του/της ανηλίκου/ης για τη μετάβαση στο σχολείο με τα ΜΜΜ.

Ακόμα, σοβαρό εμπόδιο για τις εγγραφές των παιδιών από τις δομές αποτελεί η χαρακτηριστική καθυστέρηση στην πραγματοποίηση εμβολιασμών, είτε λόγω έλλειψης εμβολίων είτε καθυστέρησης έκδοσης ΑΔΥΜ και καθορισμού ραντεβού στις μονάδες υγείας.

Συστάσεις του Συνηγόρου του Πολίτη για την εκπαίδευση προσφύγων

Τέλος, ο Συνήγορος καλεί τα υπουργεία Παιδείας και Μετανάστευσης να λάβουν μέτρα, τόσο άμεσα όσο και σε επίπεδο οργάνωσης και προγραμματισμού για το μέλλον ώστε -μεταξύ άλλων- να διασφαλιστούν:

• η εμπέδωση της ρητής υποχρέωσης της Πολιτείας για εγγραφή όλων των παιδιών που ζουν στη χώρα και διασφάλιση της πραγματικής και υποστηριζόμενης φοίτησής τους, με αξιοποίηση όλων των προβλεπόμενων μέσων,
• η έγκαιρη στελέχωση των σχολικών υποδομών,
• η έγκαιρη διενέργεια διαγωνισμών και σύναψης συμβάσεων για τη μεταφορά των μαθητών/τριών που διαμένουν σε δομές φιλοξενίας και ΚΥΤ,
• η ενεργή εμπλοκή του υπουργείου Παιδείας στις διαδικασίες οργάνωσης των μετακινήσεων μαθητών/τριών από τις Περιφέρειες,
• ο προσεκτικότερος προγραμματισμός του υπουργείου Μετανάστευσης ως προς τη μετακίνηση οικογενειών με παιδιά σχολικής ηλικίας (σε δομές και διαμερίσματα), ώστε να αποτρέπονται οι συχνές μετακινήσεις σε διαφορετικές περιοχές της χώρας,
• η διασφάλιση δωρεάν και λειτουργικής πρόσβασης στο διαδίκτυο, προκειμένου να είναι εφικτή η τηλεκπαίδευση,
• η χορήγηση ικανού εξοπλισμού στις δομές για τις ανάγκες της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης,
• η άρση των εμποδίων στον εμβολιασμό,
• οι συστηματικές δράσεις ευαισθητοποίησης των τοπικών κοινοτήτων