Όταν άκουγαν οι αρχαίοι να μέλπονται τα ομηρικά έπη, δύσκολα θα μπορούσαν να φανταστούν πως αιώνες αργότερα η περιβόητη ρήση «αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων» θα μπλεκόταν τόσο άδοξα, εν έτει 2020, με τη λειτουργία των κατά Κεραμέως πρότυπων σχολείων. 

Όμως οι λέξεις επιβιώνουν και αναπτύσσονται με το πέρασμα του χρόνου και έχουν συχνά καθεμιά τα δικά της αγκάθια. Κι όταν μαζί με άλλες απαρτίζουν κείμενα, και μάλιστα θεσμικά, μπορούν να στήσουν και συρματοπλέγματα. Και μια συρματόφραχτη, ανελεύθερη εκπαίδευση των ελαχίστων δεν μπορεί παρά να παραπέμπει σε μια ανελεύθερη ολιγαρχική πολιτεία. 

Πυραμίδα με αναβαθμούς χτίζει με το νομοσχέδιό της η τρέχουσα, ολοπαγής εξουσία

Στη βάση της πυραμίδας τα σχολεία των πολλών, της πλέμπας, των θεραπόντων, των κάθε λογής κατατρεγμένων. Που καλό είναι να αποκτήσουν τη στοιχειώδη εκπαίδευση, τους βασικούς γραμματισμούς και κάποιες δεξιότητες επιβίωσης. Προστατεύεται και το σύνολο της κοινωνίας έτσι. Και διασφαλίζεται η ισχύουσα τάξη σχέσεων και πραγμάτων. 

Πιο πάνω, στη μέση της πυραμίδας, η εκπαίδευση των πειραματικών σχεδιασμών. Εδώ επιστρατεύεται αντί της τυχαιότητας η κλήρωση, ατομική βούληση που υποκινείται από το κίνητρο και την προσδοκία. Κι αντίστοιχα, το διδακτικό προσωπικό επιλέγεται. Με κριτήρια αριστείας.

Και οι πόροι θα ακολουθήσουν ανάλογα. Σε χρήμα και γνώση. Και η συνεργασία με τα πανεπιστήμια. Και ο όμιλοι αριστείας, που χρειάζονται ασφαλώς εξειδικευμένο και επαρκές προσωπικό, όχι όποιο κι όποιο. Καινοτομία και πειραματισμός, λοιπόν. Και άνιση κατανομή των κάθε είδους πόρων. Στο όνομα των ίσων ευκαιριών. Και της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Κι πάνω πάνω η πανεποπτεύουσα κορυφή. Το πρότυπο σχολείο. Το αιέν αριστεύειν, αλλά και το υπείροχον έμμεναι άλλων. Εδώ και μόνον εδώ επιφυλάσσει το νέο θεσμικό πλαίσιο  την καλλιέργεια της αριστείας. Εύλογα. Γιατί το αριστεύειν και το υπείροχον έμμεναι προϋποθέτει τους άλλους. Που δεν θα αριστεύσουν. Που δεν θα υπερέχουν. Και, όπως είπαμε: πάντα στο όνομα των ίσων ευκαιριών. Και της κοινωνικής δικαιοσύνης. 

Τριμερής κατάταξη, τριμερής διάκριση. Ανισότητα ανίσων. Σχήμα τόσο γνωστό και οικείο στην ιστορία των ιδεών. Και τόσο αναχρονιστικό, τόσο αντιδημοκρατικό, τόσο ανελεύθερο.

* ο Παύλος Χαραμής είναι εκπαιδευτικός και πρώην αντιπρόεδρος του ΙΕΠ